wie vrijheid opoffert….

Eerder deze week sprak ik in een blog mijn verbazing uit over hoe, erger dan het Corona-virus zelf, de paniek en gekte is die binnen enkele dagen overal is ontstaan. De reacties op het virus zijn vaak erger dan de kwaal zelf. In deze blog wil ik één specifiek aspect daar uitlichten: de opoffering van de vrijheid.

verschil tussen democratie en vrijheid

De begrippen ‘vrijheid’ en ‘democratie’ worden nogal eens door elkaar gegooid. Ten onrechte. Democratie wil zeggen dat het volk haar eigen regering kiest. Vrijheid wil zeggen dat een mens kan denken, zeggen, staan en gaan waar hij of zij wil. Dat zijn twee verschillende dingen. Men kan in theorie in een vrij land en een rechtsstaat leven (met een onafhankelijke rechtspraak), zonder dat die regering noodzakelijk door het volk gekozen is. Dat het volk door verkiezingen haar eigen leiders kiest is, historisch gezien, zelfs een nog tamelijk recente uitvinding. Een rechtstaat verschilt van een dictatuur daarin dat in een dictatuur de regering niet gecontroleerd wordt. Maar ook een democratie kan dictatoriaal zijn. Dat is het geval wanneer 51% van de bevolking de vrijheden ontneemt van een minderheid. In West-Europa hebben we in de vorige eeuw de ervaring opgedaan dat een dictatuur langs democratische weg kon ontstaan. Hitler kwam door vrije verkiezingen aan de macht. Een macht die zich vanaf de aanvang totalitair manifesteerde. Totalitair wil zeggen: de macht is totaal en alle vrijheden zijn ondergeschikt aan het gedicteerde belang.

lockdown: huizen worden gevangenissen

Wat we nu sinds een paar weken in Europa zien aftekenen, is hoe in no-time een mensenmassa bereid is fundamentele vrijheden op te geven uit angst voor een dreigend (tijdelijk) gevaar. De algehele lockdown waarvoor momenteel gepleit wordt, betekent: inwoners mogen niet de grens over, ze mogen zich niet vrij bewegen, niet de straat op gaan, zelfs niet hun huis uitkomen of een wandeling maken. En wie zich daaraan niet houdt, wordt zwaar bekeurd. Tot voor kort vrije landen veranderen zo in een politiestaat! Deze opgelegde vrijheidsberoving is totalitair naar de letter.

Benjamin Franklin

Het was Benjamin Franklin (1706-1790), één van de mede-opstellers van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring (1776) die ooit zei:

They who can give up essential Liberty to obtain a little temporary safety deserve neither liberty nor safety.
Vrij vertaald: Wie vrijheid opoffert voor tijdelijke veiligheid, is noch vrijheid noch veiligheid waard.

In totalitaire regimes worden (al of niet denkbeeldige) gevaren altijd aangegrepen als argument om de vrijheid in te perken. Het is een alibi voor machtsmisbruik. Is niet de allereerste taak van de overheid het bewaken van de vrijheid van haar onderdanen? En is voor zover de overheid nog andere taken zou hebben (bijvoorbeeld het buiten de deur houden van gevaarlijke virussen), daaraan niet altijd ondergeschikt?

vrijheid ondergeschikt?

Ook nu klinkt in allerlei toonaarden het argument van veiligheid. Want ja, ‘de samenleving moet beschermd worden tegen het gevaar van een gevaarlijke virusbesmetting’. Maar hebt u dat als argument voor vrijheidsberoving, ooit eerder gehoord? Bijvoorbeeld twee jaar geleden toen in ons land tijdens het winterseizoen maar liefst ruim 9400 mensen overleden (dat is dus gemiddeld ruim 60 per dag!) aan een griep-virus? Wie zich wilde beschermen tegen de griep, moest contact met het virus zien te vermijden. Voor ouderen en andere risicogrepen is dat altijd de richtlijn geweest tijdens epidemieën. Maar let wel: dat ging altijd vrijwillig. Ieder voor zich beslist hoeveel risico hij of zij bereid is te nemen. Dat is ook de essentie van vrijheid. Maar wat nu in grote delen van Europa en elders gaande is, is van een heel andere orde. Want zoals dat ook in dictaturen aan toegaat, wordt mensen verboden de grens over te gaan, zich op straat te begeven of zelfs maar de hond uit te laten.

hoeveel is vrijheid ons waard?

De vraag waar het in deze blog om gaat is niet hoe ernstig de dreiging is van het Coronavirus. De vraag is evenmin of en in hoeverre een lockdown effectiever is dan “het opbouwen van groepsimmuniteit”, waarover premier Rutte eerder deze week nog voor de televisie sprak. Nee, de eerste en meest wezenlijke vraag is: hoeveel is  vrijheid waard? De vrijheid namelijk waarover de overheid gesteld is om die te bewaken. En dan stel ik vast dat er bar weinig nodig blijkt te zijn om dat grote goed op te offeren. De maatregelen waar nu om wordt geroepen, scheppen ongetwijfeld ook weer een precedent. Want als dit een motief is om de vrijheid op te offeren, wat wordt dan het volgende alibi? De aanstaande heerschappij van “het Beest” uit de volkerenwereld zal totalitair zijn (Openb.13). De geesten worden hiervoor al rijp gemaakt.

Delen: