Schepper van kwaad – amen!?

07-06-2018 - Geplaatst door Andre Piet

Recentelijk kreeg ik twee artikelen onder ogen waarin nadrukkelijk weersproken wordt dat GOD de Schepper is van het kwaad. In het blad ‘Amen’ (mei 2018) wijdde Sebastiaan de Graaf (SdG) een artikel aan de vraag naar de oorsprong van het kwaad. Na enkele inleidende gedachten merkt hij op:

Sommige gelovigen stellen dus dat God de Schepper van het kwaad is en eveneens verantwoordelijk is voor al het kwaad dat in de wereld gebeurt.

Let op: dit zijn twee verschillende beweringen. Dat GOD de Schepper is van kwaad dat geloof ik, omdat de Schrift dat zwart op wit verklaart (zie onder). Het tweede daarentegen is onmogelijk om vanuit de Schrift te beslissen. Raadpleeg een concordantie en ieder kan voor zichzelf vaststellen dat ‘verantwoordelijk(heid)’ nergens in de Schrift voorkomt. Inderdaad, het mag dan een zwaar beladen theologisch begrip zijn, voor bijbelstudenten die zich toeleggen op de woordenschat van de Schrift, is het nauwelijks bruikbaar. ‘Verantwoordelijk(heid)’ is ook een verwarrend begrip omdat het woordenboek er uiteenlopende betekenissen aan toekent. Als primaire betekenis wordt gegeven:

de verplichting verantwoording af te leggen…

maar ook heeft het de betekenis:

persoonlijk zorg dragen voor de goede afloop van iets…

Het eerste kan per definitie niet van GOD worden gezegd. Hij is immers niemand verantwoording schuldig (Jes.45:9), evenmin als een pottenbakker verantwoording schuldig is aan de voorwerpen die hij maakt. Daar staat tegenover dat GOD wel weer persoonlijk zorg draagt voor de goede afloop van iets. Sterker nog: Hij draagt zelfs zorg voor de goede afloop van alle dingen! M.a.w. ‘verantwoordelijk(heid)’ is geen eenduidig begrip en i.v.m. GOD slechts ten dele op Hem van toepassing.

Jesaja 45 vers 7

SdG citeert vervolgens Jesaja 45:7 waar we lezen:

… Ik ben JAHWEH en niemand meer, Formeerder van het licht en Schepper van de duisternis, die vrede maakt en kwaad schept, Ik JAHWEH doe al deze dingen.

Wanneer SdG als eerste commentaar bij dit vers opmerkt:

Zo op het eerste gezicht lijkt dit vers er op te wijzen dat God inderdaad de Schepper van het kwaad is…

… dan lijkt me dat een behoorlijke understatement. Hoezo “op het eerste gezicht”? En hoezo “lijkt dit vers er op te wijzen”? Waarom een uitdrukkelijk verklaring, nota bene van GOD zelf, zo in twijfel trekken?

kwaad geen eenduidig begrip?

Het andere artikel waarop ik in aanvang doelde, is van de hand van Bert Boersma (BB) en heeft als titel ‘is God de Schepper van het kwaad?‘. Hij gaat evenals SdG nader in op Jesaja 45:7 en schrijft dan het volgende:

Het Hebreeuwse woord voor kwaad is “ra”, dit kan refereren aan:
• Het morele kwaad, of
• Het onheil of het ongeluk als gevolg van het oordeel van God over de zonde.

Het aantal tekstplaatsen waar “ra” wordt toegepast in de zin van het “morele kwaad”, is ongeveer gelijk aan het aantal tekstplaatsen, waar het gebruikt wordt in de betekenis van rampspoed of oordeel, dat God als straf over de zondige mens brengt. Dus uit de context van de tekst moet dus telkens worden opgemaakt, of “ra” wordt gebruikt in morele zin, of in bestraffende zin.

BB maakt onderscheid tussen moreel en oordelend kwaad en meent dat God slechts oordelend kwaad schept. Ook SdG meent dat ‘ra’ geen eenduidig betekenis heeft:

Als wij dan naar de betekenis van Jesaja 45:7 gaan kijken, is het inderdaad zo dat het woord ‘onheil’ een vertaling is van het Hebreeuwse ‘ra’, dat met ‘kwaad’ vertaald kan worden. Echter, ‘ra’ kent in het Oude Testament geen eenduidige betekenis. Zo wordt het in Genesis 41:3 gebruikt om ‘lelijke’ koeien mee aan te duiden, wat natuurlijk niet wil zeggen dat deze koeien een slecht geweten hebben. De betekenis van ‘ra’ moeten wij daarom uit de context afleiden.

Dat ‘ra’ verschillend en in allerlei contexten wordt gebruikt, is zonder meer juist. Iemands gezicht kan ‘ra’ staan, koeien kunnen er ‘ra’ uitzien, woorden kunnen ‘ra’ zijn, enzovoort. Maar SdG concludeert daaruit, dat ‘ra’ geen eenduidige betekenis zou hebben. En dat lijkt me een groot misverstand.

Het Hebreeuwse woord voor ‘kwaad’ (ra; Str.7451)) is afgeleid van een woord dat ‘vermorzelen’ of ‘verpletteren’ (Str.7489) betekent en wordt parallel gebruikt met ‘stukslaan’ (zie Psalm 2:9; Dan.2:40). Wanneer het gebruikt wordt in relatie tot wat de mens doet, dan is het vaak slecht en zondig (Gen.6:5), maar dat hoeft lang niet altijd het geval te zijn (Gen.40:7; Lev.5:4; Neh.2:1). Het Hebreeuwse begrip ‘kwaad’ (ra) heeft in zichzelf geen morele strekking. Afhankelijk van wie en met welk oogmerk het kwaad gedaan wordt, kan kwaad zowel rechtvaardig als afkeurenswaardig zijn. Maar in alle gevallen is de grondgedachte bij ‘ra’ die van onheil en tegenslag. Eenduidig dus.

moreel kwaad?

Wat bedoelt men trouwens als men ontkent dat GOD de Schepper is van ‘moreel kwaad’? Dat Hij de Schepper is van satan? Of van Hitler of een seriemoordenaar? Maar als GOD niet hun Schepper is, wie dan wel? Hebben zij zichzelf gemaakt?

En hoever strekt ‘moreel kwaad’? Is dat ook van toepassing op kwaad dat niet door een mens wordt gedaan? Als ik andermans huis met bewoners in de brand steekt, dan is er sprake van schuld door brandstichting. Maar hoe noemen we het wanneer een huis met haar bewoners wordt getroffen door blikseminslag? Wie zit daarachter? Niemand? Als een stad met onschuldige burgers in puin wordt gebombardeerd spreekt men van misdadig geweld. Maar hoe is dat wanneer een stad in puin komt te liggen door een aardbeving? Is dat dan ook ‘moreel kwaad’? Als ik iemands bezittingen ontneem, heet ik een dief. Maar als iemand zijn bezittingen verliest door een orkaan of een overstroming, is dat dan ook diefstal? Zo ja, door wie? Staat GOD daarbuiten? Of is dat zijn ‘oordelend kwaad’? Deze lijst van vragen zou eindeloos veel langer gemaakt kunnen worden. Deze overwegingen onderstrepen slechts hoe beperkt en gekunsteld het onderscheid is tussen ‘oordelend en ‘moreel kwaad’.

We hebben overigens een heel bijbelboek waarin weersproken wordt dat GOD slechts oordelend kwaad zou scheppen. De rechtvaardige Job en zijn huisgezin werden getroffen door allerlei kwaad (plunderaars, bliksem, moordenaars, orkaan, ziekte). En Jobs vrienden meenden het te kunnen verklaren: het was ‘oordelend kwaad’ dat Job trof. Maar ze spraken niet recht van GOD (42:7). En Job? Probeerde hij GOD van het kwaad dat hem trof ’te verschonen’? Nee, Job gaf GOD de eer dat ook het kwaad niet buiten Hem omgaat. Hij zei tegen z’n vrouw die hem op andere gedachten probeerde te brengen:

… zouden wij het goede van GOD ontvangen, en het kwade niet ontvangen? In dit alles zondigde Job met zijn lippen niet.
-Job 2:10-

zondigt GOD?

Maar als het kwaad dat GOD gaf, zoals in Jobs geval, geen ‘oordelend kwaad’ was, was het dan ‘moreel kwaad’? Bedoelen BB en SdG te zeggen dat als GOD de Schepper van moreel kwaad is, dat Hij daarmee een zondaar zou zijn? Dat laatste zou inderdaad een godslasterlijke gedachte zijn. Maar hier raken we ook de de kern van de kwestie. GOD zondigt nooit, want Hij bereikt altijd zijn doel. Zondigen is (vanuit de Bijbelse taal bezien): doel missen (zie Richt. 20:16). GOD heeft met alles, ook met het kwaad, een bedoeling en bereikt dat doel ook. Het gelukt Hem en daarom is Hij “de gelukkige GOD” (1Tim.1:11).

JAHWEH heeft alles gemaakt voor zijn doel, ja, zelfs de goddeloze voor de dag des kwaads.
-Spreuken 16:4-

GOD is louter goed maar Hij is niettemin ook de Schepper van kwaad. Hoe is dat mogelijk? Het antwoord is: kennis van goed is niet los verkrijgbaar (Gen.2:9). Slechts door kennis van kwaad, leren we als schepselen ook het goede kennen. Het kwaad is noodzakelijk om het goede te kennen en te waarderen. GOD zondigde niet toen Hij een schepsel schiep dat wij kennen als de personificatie van het kwaad. Satan weerstond en weerstaat GODS wil, dat is waar, maar niet GODS (verborgen) bedoeling. Dat is onmogelijk (Rom.9:19). GOD kent zijn eigen maaksels – Hij heeft elk daarvan Zelf bedacht en gecreëerd. GOD stond niet voor een verassing toen satan zondigde. In dat geval zou GOD ook niet alwetend zijn. Zou het zondigen van satan buiten GODS bedoeling vallen, dan heeft god gezondigd… want doel gemist.

Alleen wanneer we GOD geloven op zijn woord en Hem erkennen als de Schepper van het kwaad, geven we Hem de eer dat bij Hem nooit iets mis gaat en Hij in alles zijn doel bereikt!

Delen: