is Adam androgyn geschapen?

Met de stelling dat Adam androgyn geschapen zou zijn, wordt bedoeld dat hij oorspronkelijk zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken in zich droeg: één mens waarin beide geslachten verenigd waren, die later van elkaar gescheiden zouden zijn. Deze gedachte wordt soms verdedigd op basis van Genesis 1 en 2. Een nauwkeurige lezing van de Schrift geeft daar echter geen steun aan.

mannelijk en vrouwelijk

Vaak wordt gewezen op Genesis 1:27:

En God schiep de mens naar Zijn beeld; naar het beeld van God schiep Hij hem; mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen.
–Genesis 1:27-

De gedachte is dan dat “de mens” hier één wezen zou zijn dat zowel mannelijk als vrouwelijk is. De tekst zelf zegt dat echter niet. Zij maakt juist een duidelijk onderscheid. Eerst wordt gesproken over “de mens” in enkelvoud: “schiep Hij hem”. Daarna volgt de toevoeging: “mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen”. Dat laatste is meervoud. Niet de ene mens Adam wordt mannelijk en vrouwelijk genoemd, maar de mensheid wordt aangeduid als bestaand uit twee: mannelijk en vrouwelijk. Genesis 1 beschrijft het eindresultaat; Genesis 2 beschrijft hoe dat resultaat tot stand komt.

geen rib maar zijde

Daarbij komt het tweede argument, ontleend aan Genesis 2. Daar staat niet dat God een rib uit Adam nam, maar een tsēlāʿ. Dat woord wordt elders gebruikt voor een zijde of zijkamer, bijvoorbeeld van de tabernakel of de tempel (Ex.26:36) Vanuit die betekenis wordt vaak gesuggereerd dat het hier om een vrouwelijke zijde van Adam zou gaan, soms concreet gedacht als een baarmoeder die uit hem werd genomen.

De tekst zelf blijft echter sober:

Toen deed de HERE God een diepe slaap op de mens vallen, en terwijl hij sliep, nam Hij één van zijn zijden (tsēlāʿ), en sloot haar plaats toe met vlees.
–Genesis 2:21-

Wat wordt weggenomen, heeft nooit de betekenis van een orgaan, maar van een zijde. Vervolgens wordt deze zijde niet teruggeplaatst of hersteld, maar “gebouwd” tot een vrouw:

En de HERE God bouwde de zijde, die Hij uit de mens genomen had, tot een vrouw.
–Genesis 2:22-

De Schrift spreekt hier niet over het verwijderen van een vrouwelijk voortplantingsorgaan, maar over het nemen van bouwmateriaal waaruit de vrouw gevormd zou worden. Daarbij is van belang dat de plaats die bij Adam ontstaat, wordt “toegesloten met vlees”. Adam blijft niet verminkt of onvolledig achter.

Adam wordt man

Wat opvalt is dat Adam tot aan dit moment nergens “man” genoemd wordt. Hij heet steeds: de mens (ha-adam). Pas nadat de vrouw is gebouwd, klinken voor het eerst de woorden “man” en “vrouw”:

Deze zal ‘vrouw’ heten, omdat zij uit de man genomen is.
–Genesis 2:23-

Beide aanduidingen verschijnen tegelijk. Dat betekent dat Adam vóór deze ingreep geen man was, maar ook geen vrouw, en evenmin mannelijk én vrouwelijk. Hij was mens. Door het nemen van vlees en gebeente uit hem (Gen.2:23) wordt de vrouw gebouwd, en doordat de ontstane leegte bij hem wordt opgevuld met vlees, wordt hij zelf man. In één en dezelfde operatie ontstaan vrouw en man.

Wanneer de vrouw tot Adam wordt gebracht, openbaart zich met haar verschijning tegelijk dat hij man is! Adams  woorden in vers 23 zijn dan ook geen kale constatering, maar een uitroep van herkenning en verrukking.

de man is door de vrouw

Dit verklaart ook de uitspraak van Paulus:

De vrouw is uit de man, maar de man is door de vrouw.
–1 Korintiërs 11:12-

Wanneer Paulus zegt dat “de vrouw uit de man is”, spreekt hij retrospectief. De vrouw is genomen uit degene die sinds haar bouw ook “man” genoemd wordt. Dat blijkt ook uit het tweede deel: “maar de man is door de vrouw”. Daarmee wordt het ontstaan van het man-zijn aangeduid: Adam werd man door de bouw van de vrouw.

De Schrift spreekt daarom niet over een oorspronkelijke androgynie. Adam wordt niet beschreven als een dubbelgeslachtelijk wezen dat later wordt opgesplitst, maar als mens. Door Gods ingrijpen, waarbij de vrouw werd gebouwd, ontstaat ook het onderscheid tussen man en vrouw. Adam wordt niet als mannelijk en vrouwelijk aangeduid, maar als mannelijk noch vrouwelijk. Pas na de bouw van de vrouw is hij “man”. Zo laat de tekst zelf zien hoe dit onderscheid tot stand komt.

Delen: