Christus Victor

06-03-2019 - Geplaatst door Andre Piet

In de christelijke pers krijgt bovenstaand thema de laatste tijd regelmatig aandacht. Reinier Sonneveld schreef hierover een boek en vrijdag 8 maart vindt naar aanleiding daarvan een studiedag in Kampen plaats in samenwerking met verschillende theologische universiteiten. Sonneveld zet zeer kritische kanttekeningen bij het idee van ‘verzoening door voldoening’, d.w.z. de gedachte dat God de mens zonden slechts zou kunnen vergeven doordat Christus op het kruis de schuld daarvoor betaald heeft. Jezus Christus zou Gods straf plaatsvervangend hebben gedragen, die de mens had verdiend. Op de GoedBericht-site heb ik in artikelen en toespraken al vele malen naar voren gebracht dat deze leer weliswaar heel oude kerkelijke papieren heeft, maar in de Schrift niettemin onbekend is. Het is mooi dat kritiek daarop nu ook langzaam maar zeker doordringt onder theologen en ook op de agenda van besprekingen wordt gezet. Al moet ik er meteen bij zeggen dat de kwestie vooral theologisch benaderd wordt. Sonneveld zelf verklaarde:

Mijn grootste inspiratiebron was Ireneüs van Lyon, een theoloog uit de tweede eeuw. Ik vind het belangrijk om mij te verhouden tot de traditie en daar zo dicht mogelijk bij te blijven.

Sorry, maar ik noem dit een valse start. Niet zo dicht mogelijk bij de traditie maar bij de Schrift blijven, zou het adagium zijn. “Wat zegt de Schrift?” is het enige dat beslissend is, ongeacht wat ‘de’ traditie leert. Het programma voor de komende studiedag belooft trouwens in dat opzicht niet veel beters. Typisch theologische vragen zullen domineren, met name wat de kerkgeschiedenis over deze dingen naar voren heeft gebracht. Dat is kennelijk wat voor de organisatoren wezenlijk is…

Christus Victor

Nu is het één ding om de traditionele leer van ‘verzoening door voldoening’ af te kraken, het is een ander ding om te vertellen hoe het dan wel in elkaar steekt. Waarom moest Christus sterven? Dat is de vraag. Reinier Sonneveld gaat uit van het theologische model (…) ‘Christus Victor’, d.w.z. Christus die de macht van het kwaad heeft overwonnen. Hij legt dat als volgt uit:

… de kruisiging is de ultieme overwinning van Jezus. Hij was daar tot het uiterste God gehoorzaam en zo werd God in hem koning. De kruisiging van Jezus werd de kroning van God.

Met deze verklaring maakt Sonneveld het er m.i. niet beter op dan de leer die hij bestrijdt. Want waar in de Schrift is de kruisiging Christus’ overwinning en kroning? Inderdaad, hij riep bij zijn sterven “het is volbracht!”, maar dat verwees naar de lijdensweg die hij had afgelegd en nu ook had voltooid. Het was geen triomf en evenmin een kroning.

ultieme vernedering en verhoging

In Filippi 2:8 schrijft Paulus dat Christus Jezus zich vernederde en “gehoorzaam werd tot de dood, ja, tot de dood van het kruis”. Waarmee gezegd is dat het kruis Christus’ ultieme vernedering was. De apostel vervolgt: daarom heeft God hem ook uitermate verhoogd en de naam boven alle naam gegeven. Mensen hebben Jezus aan het kruis genageld (“naar de bepaalde raad en voorkennis van God”; Hand.2:23) maar God heeft heeft hem uit de doden opgewekt (Hand.3:15). Het kruis is Christus’ vernedering, de opstanding zijn verhoging.

gekroond

Niet het kruis was Christus’ kroning. Op het kruis droeg hij weliswaar een kroon, maar dat was een doornenkroon die mensen hem hebben opgezet. Jezus is een korte tijd beneden de engelen gesteld, zegt de schrijver van de Hebreeën-brief (2:9), daarmee doelend op “het lijden van de dood”. Logisch, want engelen sterven niet. Maar voegt de schrijver er aan toe, wij zien Jezus die voor een ieder de dood smaakte, nu gekroond met eer en heerlijkheid (2:7-9). “De kroon des levens”, de opwekking als eersteling uit de doden is de eer en heerlijkheid die God aan zijn Zoon heeft gegeven.

openlijk getriomfeerd

In 1Korinthe 2:8 betoogt Paulus dat als de oversten van deze aeon zouden hebben geweten van Gods wijsheid, dan hadden ze de Heer der heerlijkheid niet gekruisigd. Door Jezus aan het kruis te nagelen meenden zij hun overwinning te hebben behaald. Maar drie dagen later werden ze verrast: de verzegelde zware steen voor het streng bewaakte graf was weggerold en het lichaam van Jezus verdwenen! Door dit graf als levensvorst leeg achter te laten heeft Christus de overheden en machten openlijk onttroond en over hen getriomfeerd (Kol.2:15). Dát is Christus’ victorie!

Christus’ offer – zijn dood?

De reden dat Christus moest sterven was: om te kunnen opstaan uit het graf en daarmee de dood (en dus ook de zonde) te overwinnen. Dat is niet alleen logisch maar ook precies wat de Schrift ons voorhoudt. Het sluit ook naadloos aan bij wat geschreven staat over Christus’ offerande. Ook op dit punt fixeert Sonneveld zich (zoals trouwens de theologie in het algemeen) weer geheel ten onrechte op Jezus’ leven en sterven. Hij schrijft:

Christus is een offer omdat hij zijn leven heeft opgeofferd en zich volledig heeft toegewijd aan God. Dát is de betekenis van offers in het Oude Testament: niet om Gods vergeving te ‘regelen’, maar om uit te drukken hoe zeer je die vergeving nodig hebt en hoe veel je daarvoor over hebt.

In deze uitleg van Christus als offer ontbreekt totaal de verwijzing naar de opstanding. Het is waar: in de offerdienst is de bloedstorting essentieel. Maar… de bloedstorting is nooit het offer als zodanig. De bloedstorting gaat vooraf aan het offer. Er werd een volmaakt, gaaf dier geslacht. Maar pas na de slachting werd het offerdier op het altaar verhoogd en rees het in rook voor God op, tot een liefelijke reuk. De slachting spreekt van het kruis, de verhoging op het altaar en het in rook tot God opgaan, spreekt van “al de heerlijkheid daarna” in Christus’ verrijzenis. Heel de offerdienst in het ‘Oude Testament’ spreekt in schaduwen van Christus die stierf, maar wat meer, van hem die uit de doden werd opgewekt (Rom.8:34). Niet de slachting maar de verrijzenis daaropvolgend is Christus’ victorie!

Delen: