het zogenoemde ‘comma Johanneum’

Een oudere mevrouw schreef mij het volgende:

Ik had een gesprek met een verzorgster van de thuiszorg.  Zij komt uit de Gereformeerde gemeente. Zij is er stellig van overtuigd dat er een drie-enig God bestaat. Ik zelf kan het niet vinden, want God is één.
Maar nu komt er een maar… In de brief van Johannes staat in vers 7 “de Vader, het Woord en de Heilige geest en deze drie zijn een” en daaruit concludeert zij dat het er wel staat. Zij liet mij brieven lezen van twee verschillende dominees. Ik kon het er absoluut niet mee eens zijn.
André, wat moet ik hier mee? Kan of wil je mij daar een antwoord op geven?

De briefschrijfster doelt op de rode cursieve woorden in de onderstaande passage uit 1Johannes 5.

6  Dit is Hij, die gekomen is door water en bloed, Jezus Christus, niet slechts met water, maar met het water en met het bloed. En de Geest is het, die getuigt, omdat de Geest de waarheid is. 7  Want drie zijn er, die getuigen in de hemel: de Vader, het Woord, en de Heilige Geest; en deze drie zijn een. 8  En drie zijn er, die getuigen op de aarde: de Geest en het water en het bloed, en de drie zijn tot een. 9  Indien wij het getuigenis der mensen aannemen, het getuigenis van God is meerder, want dit is het getuigenis van God, dat Hij van zijn Zoon getuigd heeft.

In nieuwere bijbelvertalingen zijn de rode cursieve woorden óf tussen vierkante haken vermeld óf geheel weggelaten. Terecht, want deze woorden horen oorspronkelijk niet thuis in de Bijbel. Ze staan bekend onder de Latijnse naam “comma Johanneum”. Comma betekent ‘korte zin’ en Johanneum verwijst naar de naam van het bijbelboek.

toevoeging

De woorden van het comma Johanneum ontbreken in alle Griekse handschriften van het Nieuwe Testament. Pas tijdens de Middeleeuwen verschijnt deze tekst in Latijnse geschriften. Vermoedelijk diende het eerst als een voetnoot bij de tekst en werd het later tussengevoegd bij het kopiëren van de tekst. Maar hoe dat ook zij, het betreft een onmiskenbaar latere toevoeging aan de Bijbeltekst. Pas na de verschillende concilies waarin besloten was tot de leer van de drie-eenheid, slopen deze woorden binnen in diverse bijbelvertalingen. De leer van de drie-eenheid is dus niet gebaseerd op deze tekst maar het is precies omgekeerd: deze tekst sloop binnen nadat de leer van de drie-eenheid tot dogma was verklaard.

bizar verhaal

Achter het comma Johanneum in de oudere bijbelvertalingen gaat trouwens een bizar verhaal schuil. Deze bijbelvertalingen zijn gebaseerd op de zogenoemde Textus Receptus, dat is een reconstructie van de grondtekst door de bekende geleerde Erasmus (16-de eeuw). In de eerste edities van de Textus Receptus ontbrak het comma Johanneum omdat Erasmus inzag dat het een veel latere toevoeging betrof. Het was de tijd dat Luther op basis van Erasmus’ uitgave, zijn beroemde Duitse bijbelvertaling maakte – zonder comma Johanneum.

Maar na de publicatie van de eerste edities van het werk van Erasmus brak er een storm van kritiek op hem los, omdat hij door het weglaten van het comma Johanneum, de leer van de drie-eenheid zou ondermijnen. Zo’n beschuldiging van ketterij was in die dagen niet ongevaarlijk en helaas zwichtte Erasmus voor deze aanval door in een volgende editie van zijn Textus Receptus het comma Johanneum wél op te nemen. En zo kwam deze corrupte tekst onder politieke druk in de King James en de Statenvertaling terecht. Ook in de Luthervertaling waarin het comma Johanneum aanvankelijk ontbrak, werd ze later alsnog door Luthers leerlingen toegevoegd.

algemeen erkend

Dat het comma Johanneum geen oorspronkelijke bijbeltekst betreft, wordt tegenwoordig algemeen onderkend en is in de gangbare naslagwerken na te lezen. Zelfs het merendeel van de theologen die de leer van de drie-eenheid onderschrijven, geven toe dat het comma Johanneum een latere toevoeging is. Ook de Rooms Katholieke Kerk laat tegenwoordig in haar Latijnse bijbelvertaling (de Vulgaat) het comma Johanneum weg.
Alle feiten rond het comma Johanneum wijzen in één richting: het is een verzinsel van mensen, bedoeld om aan de leer van de drie-eenheid een Schriftuurlijke status te geven.

mysterie of eenvoudig?

Hoe triest moet het niet gesteld zijn met de Bijbelse onderbouwing van een leer als het afhankelijk is van een overduidelijk latere toevoeging!? Slechts één kan zeggen:

Ik ben JAHWHE, en er is geen ander; buiten Mij is er geen God.
-Jesaja 45:5,6,18-

Het woord ‘drie-eenheid’ komt nergens in de Bijbel voor, de definitie (één wezen, drie personen) is vreemd aan de Schrift en ook de gehanteerde onderscheiding tussen een wezen en een persoon kent de Bijbel niet. Kortom we hebben van doen met een onmiskenbaar “woord van menselijke wijsheid” waarvoor Paulus ons reeds waarschuwde (1Kor.2:13).

Met Paulus belijden we geen complex mysterie maar de eenvoudige waarheid:

… voor ons nochtans is er maar één God, de Vader,
uit wie alle dingen zijn en tot wie wij zijn,
en één Heer Jezus Christus,
door wie alle dingen zijn, en wij door Hem.
-1Korinthe 8:6-

Delen: