vertalen of uitleggen?

‘biblicist’
Wie zijn of haar standpunt hard maakt met beroep op wat “er staat geschreven”, heet al gauw een ‘biblicist’.  Dat schijnt iets heel ergs te zijn (zie b.v. deze weblog). Onder theologen heerst namelijk het idee dat je je niet zomaar op de Bijbel kunt beroepen. Want ja, de Bijbel is een ont-zet-tend moeilijk boek en om haar te kunnen verstaan dient deze eerst fatsoenlijk uitgelegd te worden. Dat wil zeggen: uitgelegd door theologen… 

uitleggen of vertalen?
Ik wil in deze weblog graag eens nader ingaan op dat woord ‘uitleggen’. In onze Bijbelvertalingen komen we dit woord regelmatig tegen. Het meest in de hoofdstukken 1Korinthe 12 en 14. Zo lezen we in 1Korinthe 14:26 (NBG):

“… telkens als gij samenkomt heeft ieder iets, een psalm, of een lering… of een uitlegging….”.

Het woord voor ‘uitlegging’ hier is ‘hermeneia’ (waar ons woord ‘hermeneutiek’ is vanaf geleid). Eerder (12:10) werd ditzelfde woord weergegeven met ‘vertolking’ (zie NBG). Dat laatste is correct. In Korinthe waren er namelijk die in vreemde talen spraken en om die te begrijpen, moesten er mensen zijn die dit zouden kunnen vertalen. ‘Hermeneia’ (en wat daar aan verwant is) duidt op ‘vertalen’ of ‘vertolken’. Zo lezen we b.v. in Johannes 1:42:

“…. gij zult Cephas heten, wat vertaald wordt met Petrus”.

Of eerder in datzelfde hoofdstuk (1:38):

“… zij zeiden tot Hem Rabbi, wat vertaald wil zeggen: Meester…”.

Hier wordt niets uitgelegd maar alleen vertaald.

tolk
Een tolk of vertaler moet zich er altijd voor hoeden om te gaan uitleggen. Wie optreedt als tolk dient van de ene taal in de andere taal over te zetten. Niet minder maar vooral ook niet meer. Dat kan soms knap lastig zijn, daar ben ik me van bewust. Maar fundamenteel is een vertaler niet anders dan een doorgeefluik. De grote verleiding voor elke tolk is altijd weer om mét het overzetten van wat gezegd wordt, ook z’n eigen interpretatie en mening mee te geven.

willekeur
De ellende van zoveel bijbelvertalingen is dat ze al te vaak meer uitleggingen dan vertalingen zijn. Men geeft weer wat men denkt dat de betekenis is i.p.v. dat met overzet wat “er staat geschreven”. Met als triest gevolg dat de lezer vooral met het (on)begrip van theologen wordt opgezadeld. Onbegrip dat vooral tot uiting komt in het niet-concordant (lees: willekeurig) weergeven van woorden. Om even bij het genoemde voorbeeld te blijven: ‘hermeneia’ geeft men de ene keer weer met ‘uitlegging’ en de andere keer met ‘vertolking’. Of ‘aion’ is de ene keer ‘eeuw’ en de andere keer ‘eeuwigheid’. Of ‘katabolé’ de ene keer ‘gronglegging’ en de andere keer ‘neerwerping’. Enzovoort, enzovoort.

puzzelstukjes
Konsekwent overzetten van wat “er staat geschreven” is wat vertalers geacht worden te doen. En mochten passages ook dán nog onduidelijk zijn (wat regelmatig het geval is), dan is het de Schrift zélf die haar eigen uitlegger pretendeert te zijn. Want “geen profetie der Schrift is van eigen uitlegging”, lezen we in 2Petr.1:20. D.w.z. de ene profetie legt de andere profetie uit! Als puzzelstukjes vullen bijbelgedeelten elkaar aan en verklaren daarmee ook elkaar.

licht werpen op wat?
Velen zoeken naar verklaringen die licht werpen op de Bijbel. Eigenaardig, aangezien de Bijbel van zichzelf getuigt een stralend licht te zijn… Wie dát verstaat, zal een omgekeerde ontdekking doen: de Bijbel werpt veel licht op haar (talloze) verklaringen!

Delen: