consistent of draaien?

Op de voorpagina van m’n site staat al jaren te lezen: “Leidraad is een consequente, letterlijke (concordante) Bijbelvertaling.” Iedere keer opnieuw wordt ik bepaald bij de enorme waarde van deze benadering. Discordante Bijbelvertalingen zitten per definitie gevangen in een hermeneutische cirkel: de vertaling vloeit voort uit wat men denkt en wat men denkt baseert men op de vertaling. Er is maar één manier om uit deze cirkel te ontsnappen: men kiest voor consistente vertaalwoorden. Deze benadering blijkt namelijk een zichzelf corrigerend principe. Ik wil dat dit keer illustreren aan de hand van een dogmatisch volstrekt onbeladen voorbeeld (zie ook de nieuwste bijdrage in de rubriek ‘doorgelicht’ n.a.v. Openbaring 11 vers 8). Ik noem het Griekse woord ‘plateia’ (Str.4116). ‘Plateia’ is afgeleid van het Griekse woord voor ‘breed’ en trouwens ook nog verwant aan ons woord ‘plat’. Enfin, ‘plateia’ komt in totaal negen keer voor in het NT en wordt door het NBG als volgt weergegeven:

Twee keer ‘plein’ en zeven keer ‘straat’. Deze laatste weergave (‘straat’ dus) is behoorlijk verwarrend omdat dit in andere gevallen weer de vertaling is van een totaal ander Grieks woord ‘rhume’ (Str.4505), dat op haar beurt vier keer in het NT voorkomt. Hier volgen de passages:

Van de vier keer dat ‘rhume’ voorkomt wordt het dus drie keer vertaald met ‘straat’ en (let op) slechts één keer met ‘steeg’. Alsof dat hetzelfde zou zijn… Vanwaar deze ene uitzondering? Is ‘rhume’ dan niet gewoon ‘straat’? Jawel, maar dan had het NBG in Lucas 14:21 hopeloos in de knoei geraakt. Daar had men dan moeten vertalen: “Ga aanstonds de straten en straten der stad in….”. Had men ‘plateia’ echter konsekwent met ‘plein’ vertaald, dan had men hier niet hoeven vluchten in de ‘stegen’… In één zo’n Schriftplaats valt de discordante weergave genadeloos door de mand! Uitsluitend door woorden consistent weer te geven, voorkomt men dit soort draaierij. Dan had men ‘plateia’ niet alleen in Matteüs 6 en 12 met ‘plein’ weergegeven, maar ook in de andere zeven voorkomende gevallen. En ‘rhume’ had men dan zonder uitzondering kunnen weergeven met ‘straat’.

Ik geef ’t toe: het bovenstaande betreft een tamelijk onschuldig vertaalwoord, maar het illustreert wel weer treffend hoe waardevol (zeg maar gerust: noodzakelijk!) het is om eensluidend te vertalen. Doet men dit niet dan is de uiterste konsekwentie daarvan, dat men de Schrift in principe alles kan laten zeggen wat men meent, dat het zegt. Onder theologen een zeer populaire benadering. Men noemt dit dynamisch-equivalent en zo’n fraai academische term moet het verdraaien van woorden legitimeren…

Delen: