Quirinius en de precisie van Lucas

Lucas beschrijft de geboorte van Jezus tegen een duidelijke historische achtergrond. Daarbij noemt hij een inschrijving en de naam van Quirinius. Juist die combinatie heeft vaak vragen opgeroepen. Het probleem wordt zichtbaar zodra we lezen hoe dit vers in veel vertalingen wordt weergegeven:

Deze inschrijving had plaats, toen Quirinius landvoogd van Syrië was.
— Lucas 2:2 (NBG-1951)

Wie deze zin zo leest ontkomt nauwelijks aan de indruk dat Jezus werd geboren tijdens het bestuur van Quirinius als landvoogd. Dat lijkt te botsen met andere historische gegevens, omdat Quirinius vooral bekend is van een volkstelling die pas later, in 6 na Chr., plaatsvond. Toch ligt het probleem niet bij Lucas, maar bij de manier waarop dit vers vaak wordt verstaan.

de eerste inschrijving

Lucas spreekt namelijk nadrukkelijk over “de eerste inschrijving”. Dat woord is doorslaggevend. Een eerste veronderstelt een vergelijking: eerste ten opzichte van een andere. Lucas maakt dus onderscheid. Hij schrijft niet over dé bekende volkstelling onder Quirinius, maar over een eerdere registratie.

Dat dit onderscheid bewust is, blijkt wanneer we Lucas’ tweede boek lezen. Daar verwijst hij zelf expliciet naar die latere, bekende telling:

Na hem stond Judas de Galileeër op, in de dagen der inschrijving, en maakte veel volk van zich afvallig; ook hij is omgekomen en allen, die zich bij hem aansloten, zijn verstrooid.
— Handelingen 5:37 (NBG-1951)

Deze inschrijving onder Quirinius was algemeen bekend en ging gepaard met oproer. Lucas kent die gebeurtenis dus goed. Juist daarom is het opvallend dat hij in Lucas 2 spreekt over de eerste inschrijving.

het woordje “toen”

Hier speelt het kleine woordje “toen” een grote rol. In de NBG-vertaling staat: “toen Quirinius landvoogd van Syrië was”. Dat suggereert dat beide gebeurtenissen samenvallen. Maar Lucas zelf schrijft dat niet zo. In de oorspronkelijke tekst staat geen woord dat expliciet “toen” betekent. Door dit woord toe te voegen, ontstaat een indruk van gelijktijdigheid die Lucas zelf niet vastlegt.

Lucas noemt Quirinius om duidelijk te maken welke inschrijving hij níét bedoelt. Het gaat niet om de bekende, latere telling uit Handelingen 5, maar om de eerste registratie.

Quirinius als ijkpunt

Dat verklaart waarom de naam van Quirinius hier opduikt. Zijn naam fungeert als ijkpunt. Door hem te noemen in combinatie met het woord “eerste”, maakt Lucas duidelijk dat deze inschrijving voorafgaat aan de later zo bekende telling. De verwijzing is dus niet verwarrend, maar juist verhelderend — mits we Lucas niet meer laten zeggen dan hij zegt.

Lucas’ eigen uitgangspunt

Deze zorgvuldigheid past geheel bij wat Lucas zelf aan het begin van zijn evangelie schrijft:

Daar velen getracht hebben een verhaal op te stellen over de zaken, die onder ons hun beslag hebben gekregen, gelijk zij ons zijn overgeleverd door hen, die van den beginne ooggetuigen en dienaren van het woord geweest zijn, heeft het ook mij goed gedacht, na alles van meet af aan nauwkeurig te hebben nagegaan, dit in geregelde orde voor u te boek te stellen, […] opdat gij de betrouwbaarheid zoudt kennen der zaken, waarvan gij onderricht zijt.
— Lucas 1:1-4 (NBG-1951)

Lucas presenteert zich hier bewust als iemand die zorgvuldig onderscheid maakt en betrouwbaar verslag doet. Wie Lucas 2:2 in dat licht leest, ontdekt geen vergissing, maar precisie. Het probleem ontstaat niet door wat Lucas schrijft, maar door wat er in vertalingen aan wordt toegevoegd. Zodra we Lucas laten spreken in zijn eigen bewoordingen, blijkt hoe nauwkeurig hij zijn historische context tekent.

Delen: