welke bijbelvertaling gebruikt GB?

Wie de gesproken studies op de GoedBericht-site volgt maar ook de artikelen daarop leest, zal het al gauw opvallen dat vaak verwezen wordt naar de grondtekst van de Bijbel. Daarmee doelen we op de (originele) Hebreeuwse en Griekse tekst waarop bijbelvertalingen zijn gebaseerd. In presentaties op GB wordt vrijwel altijd middels een interlineair daarnaar verwezen. Interlineair betekent letterlijk: ’tussen de regels’ en doelt in dit geval op een woord-voor-woord weergave die in regels onder elkaar worden getoond. Bovenaan de Hebreeuwse of Griekse grondtekst en daaronder een letterlijke woord-voor-woord vertaling en daaronder (de derde regel dus) gewoonlijk ook nog de wijze waarop een gangbare vertaling (i.c. NBG51) het woord uit de grondtekst weergeeft.

origineel vs. vertaling

Omdat GB ervan uitgaat dat alle woorden in de Schrift “God-geblazen” zijn (geïnspireerd; 2Tim.3:16), hecht ze er enorm veel waarde aan om zoveel als mogelijk bij de Bron(tekst) te blijven en daar telkens weer naar terug te keren. Want het is het origineel van de Schrift dat geïnspireerd is, niet de vertaling. Elke vertaling is mensenwerk en dient daarom kritisch te worden benaderd.

concordante vertaalmethode

Omdat de woorden in de originele tekst leidend zijn, geeft GB hoog op over de zogenaamde concordante vertaalmethode. Dat is een vertaalmethode die zoveel als mogelijk uitgaat van de concordantie op de grondtekst. Een concordantie in het algemeen is een alfabetisch naslagwerk waarin vermeld wordt waar woorden zijn terug te vinden. Bij een concordantie op de grondtekst worden dus alle woorden van de grondtekst vermeld. De concordante vertaalmethode heeft als ideaal om elk woord in de grondtekst een consequent (concordant = gelijkluidend) vertaalwoord mee te geven. Met als oogmerk dat elk vertaalwoord, één-op-één, verwijst naar één woord in de grondtekst. Om het bekendste voorbeeld op de GB-site te geven: het Griekse ‘aion’ zou eensluidend (concordant) dienen te worden weergegeven en niet zoals de gangbare bijbelvertalingen dit doen: ‘aion’ de ene keer met ‘eeuw’ vertalen en de andere keer met ‘eeuwigheid’ (zonder begin en/of einde). Dat is discordant (=niet-eensluidend) en vervreemdt onnodig van de woordenschat van de Schrift.

grenzen van concordantie

Eerlijkheidshalve moet bij dit laatste wel een kanttekening worden geplaatst. Een concordante vertaalmethode mag dan het ideaal zijn, het is lang niet altijd haalbaar. Al zou (!) een altijd consequente één-op-één vertaling al mogelijk zijn, dan levert dit in de praktijk een volstrekt onleesbare vertaling op. Het idioom (taaleigen) van de ene taal is nooit gelijk aan dat van de andere taal. Dat geldt zelfs al voor verwante talen als Nederlands en Engels, laat staan voor talen die qua tijd en afstand zoveel verder van elkaar verwijderd zijn. Er gaapt een immens gat tussen het Hebreeuws van de Tenach en ons Nederlands. En dat geldt (zij het in iets mindere mate) ook voor het Bijbelse Grieks en onze taal. De grammatica en syntax (woordvolgorde) van beide brontalen verschillen hemelsbreed van het Nederlands. Nog afgezien van het feit dat het Nederlands in onze dagen ook nog eens aanzienlijk afwijkt van de Statenvertaling die in 1635 tot stand kwam.

niet één concordante vertaling

Omdat geen enkele bijbelvertaling volstrekt concordant is of kan zijn, bestaat er ook niet zoiets als de concordante bijbelvertaling. Alleen al in het Nederlandse taalgebied zijn er heel wat vertalingen beschikbaar die elk min of meer de concordante vertaalmethode hoog in het vaandel hebben. De Statenvertaling (1635) destijds leunde hier heel sterk tegenaan, zelfs zodanig dat we dankzij deze vertaling in onze taal nog steeds vertrouwd zijn met tal van typisch Hebreeuwse zegswijzen. Bekend is ook de Naardense Bijbel (2004), die niet alleen behoorlijk letterlijk vertaalt, maar ook idiolect is, d.w.z zoveel mogelijk de taaleigenschappen van de brontaal wil weergeven. Ook niet onvermeld mag blijven de Telos-vertaling van het ‘Nieuwe Testament’. Verder zijn er recentelijk meerdere particuliere pogingen ondernomen die nadrukkelijk uitgaan van de concordante vertaalmethode. Ik noem o.a. Schriftwoord (van Wim Janse) en vooral Geschriften (van Menno Haaijman).

een concordante vertaling app

Een nieuwe opzet biedt de NCV (van Thijs Amerfoort) die in een gratis app een concordante bijbelvertaling presenteert, inclusief interlineair. Het biedt bovendien veel zoekmogelijkheden en informatie over woorden. Een veelbelovend initiatief!

ISA van Scripure4all

Op de GB-site werk ikzelf al meer dan twintig jaar met het m.i. onovertroffen gratis interlineaire Bijbelprogramma: ISA (Interlinear Scripture Analyzer) van de website Scripture4all. Dat werk is inhoudelijk vooral gebaseerd op het concordante vertaalwerk dat is uitgegeven door Concordant Publishing Concern. Op de website van Scriture4all zijn ook veel artikelen beschikbaar over vertaalkundige kwesties, grammatica, woordopbouw e.d. ISA biedt trouwens geen bijbelvertaling maar is een interlineair. Als softwareprogramma beschikt het over veel geavanceerde opties om op woorden te zoeken. Met de (helaas nog niet vrij beschikbare) optie van een zogenaamde Concordant View maakt het de mate van concordantie van vertaalwoorden heel transparant. Tijdens presentaties toon ik vrijwel altijd afbeeldingen vanuit dit ISA-programma met daarbij meestal een eigen letterlijke werkvertaling. Met als disclaimer dat deze vertaling puur voor het eigen gebruik is gemaakt.