doorstoken met een speer – wanneer?

Volgens de meeste bijbelvertalingen vond de speerstoot in Jezus’ zijde pas plaats nadat Hij reeds was gestorven. Deze interpretatie baseert men op Johannes 19:32–35 (NBG51):

32 De soldaten dan kwamen en braken de benen van de eerste en van de andere, die met Hem gekruisigd waren; 33 maar toen zij bij Jezus gekomen waren en zagen, dat Hij reeds gestorven was, braken zij zijn benen niet, 34 maar een van de soldaten stak met een speer in zijn zijde en terstond kwam er bloed en water uit.

Op het eerste gezicht lijkt dit een chronologisch verloop: eerst de constatering van Jezus’ dood, dan pas de speerstoot. Maar deze gangbare uitleg roept fundamentele vragen op die men niet zomaar kan negeren.

1. Waarom werd Jezus nog met een lans gestoken als Hij al dood was?
   Als de soldaten overtuigd waren van zijn dood, was een speerstoot overbodig. Als ze twijfelden, waarom braken ze zijn benen dan niet zoals bij de anderen?

2. Waarom stierf Jezus zo opvallend snel?
   Zijn vroege dood was zo ongebruikelijk dat zelfs Pilatus er verbaasd over was (Marcus 15:44). Kruisiging leidde doorgaans pas na vele uren of zelfs dagen tot de dood.

3. Hoe kon er direct ‘bloed en water’ uit de wond komen?
   Bij een overleden lichaam stopt de bloedsomloop. Dat er “terstond” bloed en water uit Jezus’ zijde kwam, duidt eerder op een handeling die plaatsvond vóór het overlijden, toen het hart nog pompte en de bloeddruk nog werkte.

Deze vragen ondermijnen de vanzelfsprekendheid van de traditionele uitleg. Maar er is meer.

de verdwenen speerstoot in Matteüs 27:49

In een aantal van de oudste en meest gezaghebbende handschriften van het Nieuwe Testament — waaronder de Codex Vaticanus en de Codex Sinaiticus — staat in Matteüs 27:49 een zin die opvallend veel lijkt op Johannes 19:34:

“En een ander nam een lanspunt en stak in zijn zijde en er kwam water en bloed uit.”

Deze zin is in vrijwel alle moderne vertalingen weggelaten, ondanks de sterke ondersteuning vanuit de handschriften. De meest gehoorde verklaring is dat deze tekst een latere toevoeging zou zijn, geïnspireerd op Johannes’ verslag. Maar deze verklaring lijkt slechts ingegeven door theologische verlegenheid. Enkel omdat men niet in staat was Matteüs’ mededeling te rijmen met Johannes’ verslag heeft men de regel in Matteüs als niet-authentiek terzijde geschoven. Maar wat nu als de oorspronkelijke en uitgebreide versie van Matteüs 27:49 ons juist de sleutel aanreikt tot het begrijpen van wat zich aan het kruis heeft voltrokken?

een alternatieve, consistente lezing van Johannes 19:34

Als we Johannes 19:34 lezen als een verklaring van Jezus’ dood, in plaats van een gebeurtenis ná zijn dood, ontstaat er een verrassend consistente lezing. Dan zegt de tekst geparafraseerd het volgende:

Omdat één van de soldaten met een lans in zijn zijde had gestoken (waarbij onmiddellijk bloed en water vrijkwamen), zagen zij dat Hij reeds gestorven was en braken ze zijn benen niet.

De formulering in Johannes 19:34 laat ruimte voor twee manieren van lezen. Chronologisch en verklarend. In het eerste geval is vers 34 een chronologisch vervolg op vers 33. In het tweede geval verklaart vers 34 de mededeling in vers 33. Beide lezingen zijn mogelijk aangezien de tekst niet expliciet zegt dat de speerstoot ná Jezus’ dood plaatsvond. Zoals er ook geen sprake is van “omdat” of “daarom”. Dit laatste is echter geen onoverkomelijk bezwaar. Er zijn heel wat voorbeelden in de Bijbel van mededelingen waarbij een oorzakelijk verband impliciet wordt verondersteld (zie Gen.4:8; 2Sam.11:2-4; Joh.18:6). Ook Johannes 19:34 kan heel goed worden verstaan als verklaring waarom Jezus al dood was. Ook de werkwoordsvorm die gebruikt wordt voor het steken met de speer (=aorist) laat in het Grieks hiervoor ruimte. Karakteristiek voor de aorist is dat het in zichzelf geen informatie geeft over de tijd van handeling. Vatten we Johannes 19:34 verklarend op, dan is de speerstoot niet iets wat ná de dood gebeurde, maar juist datgene wat tot Jezus’ dood leidde.

Deze interpretatie doet niet alleen meer recht aan de medische en logische bezwaren tegen de traditionele lezing, maar harmoniseert ook met de tekst van Matteüs 27:49 in de oudste manuscripten. De speerstoot was geen naspel bij een reeds gestorven lichaam, maar de fatale handeling die Jezus deed sterven — door verbloeding.

Jezus als het geslachte Paaslam

Deze lezing heeft bovendien een diepgaande typologische betekenis. Johannes zelf benadrukt:

“Deze dingen zijn gebeurd opdat het Schriftwoord vervuld zou worden: ‘Geen bot van Hem zal gebroken worden.’” (Johannes 19:36)

Het Pascha dat op 14 Nisan geslacht werd, mocht geen gebroken been hebben (Exodus 12:46). Jezus’ dood door verbloeding — zonder botbreuk — maakt Hem tot de letterlijke vervulling van dit voorschrift. Johannes getuigt met nadruk dat hij dit zélf heeft gezien, en onderstreept de betekenis ervan voor wie wil geloven.

Dat Jezus dus “geslacht” is — in de meest letterlijke zin van het woord — sluit naadloos aan bij het Pascha-karakter dat Johannes verbindt aan het kruis. Het is niet slechts symboliek, maar een precieze vervulling!

conclusie

De alternatieve lezing van Johannes 19:34 is zowel grammaticaal verantwoord, tekstkritisch onderbouwd, logisch sluitend en typologisch vanzelfsprekend. Daarom verdient ze het om serieus te worden genomen. Niet als curiositeit, maar als geloofwaardige verklaring van wat zich aan het kruis voltrok.

Wie Johannes wil begrijpen in het licht van het geheel van de Schrift — en met oog voor de vroege tekstgetuigen van het Nieuwe Testament — kan moeilijk om deze lezing heen. De speerstoot is dan geen naspel, maar de beslissende daad die Jezus’ dood bezegelde — als het Lam Gods dat de zonde der wereld wegneemt.

Delen: