verantwoordelijkheid (1)

Wie draagt de verantwoordelijkheid voor het lot van de mens?

Bovenstaande vraag is vanuit Bijbels oogpunt heel lastig te beantwoorden. De reden daarvoor is dat ‘verantwoordelijkheid’ geen direct Bijbels begrip is. Noch het Hebreeuws, noch het Grieks (de oorspronkelijke bijbeltalen) kennen een equivalent voor dit woord. Dat betekent dat als we een antwoord op deze vraag willen formuleren, we genoodzaakt zijn om te redeneren. En dat blijkt niet erg zinvol. We zullen dat nagaan.

1. De Bijbel leert dat de mens “als klei is in de hand van de pottenbakker”. Alles wat we zijn, bezitten, doen en laten is volkomen afhankelijk van Hem die ons “leven, adem en alles geeft” (Handelingen 17:25). Aangezien God ons én bedacht én gecreëerd heeft, is het logisch dat Hij ook 100% verantwoordelijk is voor ons.
Dat mag een logische conclusie zijn, maar het begrip ‘verantwoordelijkheid’ past er niet in. Volgens het Koenen-woordenboek betekent ‘verantwoordelijkheid’: de verplichting verantwoording af te leggen. Welnu, rust deze verplichting op God? Aan wie is Hij dan verplicht verantwoording te doen? Wie staat er boven Hem? Paulus vraagt retorisch:

Zal het geboetseerde soms tot zijn boetseerder zeggen: Waarom hebt gij mij zo gemaakt?
-Romeinen 9:20-

Lees het boek Job. Nadat Job en zijn vrienden vele vragen op God hebben afgevuurd en Hem hoofdstukken lang hebben bekritiseerd vanwege Diens beleid, komt uiteindelijk God Zelf aan het woord (vanaf hoofdstuk 38). En wat doet God? Geeft Hij antwoord op de vragen en weerlegt Hij de kritiek? Niets van dat al! Het enige wat God doet is veel tegenvragen stellen. Tegenvragen die stuk voor stuk duidelijk moeten maken dat de mens zich niets moet verbeelden. Een mens blijkt niet eens in staat om zelfs maar de simpelste van Gods scheppingswerken te doorgronden. En aan zo’n mens zou God Zichzelf en zijn routekaart moeten uitleggen? De Schrift vergelijkt God bij herhaling met een boetseerder die in zijn atelier bezig is creaties te maken. Het hele idee, dat zo’n boetseerder verantwoording schuldig zou zijn aan zijn kleistukken is ronduit absurd.

Of heeft de pottenbakker niet de vrije beschikking over het leem om uit dezelfde klomp het ene voorwerp te vervaardigen ter ere, het andere ter onere?
-Romeinen 9:21-

2. De Bijbel leert óók dat de mens aan God ongehoorzaam is geworden. Dat dit niet vrijblijvend is blijkt wel uit het feit dat God de mens confronteert met de gevolgen daarvan. De mens heeft rekenschap aan God af te leggen (Hebreeën 4:13). God straft bij gelegenheid en Zijn oordelen zijn soms heftig. Betekent dit dat God de mens dus ‘verantwoordelijk’ stelt? Dat is nog maar de vraag. Ouders berispen hun kind ook en kunnen het zelfs een pak rammel geven. Maar is zulke berisping en straf gebaseerd op ‘verantwoordelijkheid’? Nee. Een klein kind is niet ‘verantwoordelijk’. Ook voor de wet niet. Als een jongetje van zeven een kassa leeg rooft of de auto van de buren molesteert, dan zal het daarvoor niet ‘verantwoordelijk’ gesteld worden. Disciplinaire maatregelen (spaarpot leegmaken, vroeg naar bed, etc.) die uit zulke daden voortvloeien zijn opvoedkundig van aard maar hebben niets te maken met ‘verantwoordelijkheid’ of ‘aansprakelijkheid’. Straf en ‘verantwoordelijkheid’ zijn twee verschillende dingen. Denk b.v. ook aan een hond die getraind wordt. Als de hond luistert wordt het beloond en wanneer het niet luistert krijgt het straf. Is de hond daarmee dus ‘verantwoordelijk’? Natuurlijk niet. Commando’s, beloningen en bestraffingen zijn een integraal onderdeel van een hondentraining. Het is de wijze waarop de hond ‘gevormd’ wordt.

Met de mens is het feitelijk niet anders. God spreekt de mens aan. Hij eist dat de mens zich onderschikt. Het al dan niet naar Hem luisteren heeft ook beslist consequenties. Maar voor de uitkomst stelt God Zich garant. Dat is niet onze ‘verantwoordelijkheid’.

De conclusie moet zijn dat het begrip ‘verantwoordelijkheid’ niet goed past in de verhouding Schepper – schepsel. De Bijbel spreekt er niet over en wij zouden dat evenmin doen. De fundamentele waarheid is, dat GOD onze Schepper is en dat Hij ons kneedt en vormt door zijn Woord en door de wegen die Hij met ons gaat.  Zo nodig door oordelen. Het eindresultaat is volledig Zijn zaak. De Bijbel zegt: Hij heeft allen onder ongehoorzaamheid besloten opdat Hij Zich over allen zou ontfermen (Rom.11:32). Dat is geen kwestie van ‘verantwoordelijkheid’. Dat is Gods eer of heerlijkheid! Zó noemt de Bijbel dat.

Want uit Hem, door Hem en tot Hem zijn alle dingen.
Hem zij de heerlijkheid tot in de aionen. Amen!
-Romeinen 11:36-

Delen: